NAZIV ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

„Ritovi donjeg Potisja"

VRSTA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Specijalni rezervat prirode

Zakon o zaštiti prirode, član 29. stav 2. („Sl. glasnik RS", br. 36/2009, 88/2010 i 91/2010): „Specijalni rezervat prirode je područje sa neizmenjenom ili neznatno izmenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, retkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugrožene divlјe vrste bilјaka, životinja i glјiva, bez naselјa ili sa retkim naselјima u kojima čovek živi usklađeno sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih odlika, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenju prirodnih pojava i procesa, naučnim istraživanjima i obrazovanju, kontrolisanim posetama i očuvanju tradicionalnog načina života."

KATEGORIJA

I kategorija - zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja. Član 41. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", broj 88/2010, 91/2010).

KATEGORIJA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA PREMA KLASIFIKACIJI SVETSKE UNIJE ZA ZAŠTITU PRIRODE (IUCN)

IUCN Category IV

Područje za upravlјanje staništem/vrstom (Habitat and species management area).

MEĐUNARODNI STATUS ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Uredbom o ekološkoj mreži („Sl. glasnik RS", br. 102/2010) ovo zaštićeno područje je izdvojeno kao deo ekološkog koridora od međunarodnog značaja reke Tise u Republici Srbiji.

U cilјu uspostavlјanja EU ekološke mreže NATURA 2000, područje specijalnog rezervata prirode, kao jedno od centralnih područja nacionalne ekološke mreže, biće obrađeno kao Natura 2000 područje u Republici Srbiji budući da obuhvata 12 prioritetnih tipova staništa u panonskom bilјnogeografskom regionu (Direktiva o očuvanju prirodnih staništa i divlјe faune i flore - Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora.)

OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI

Specijalni rezervat prirode „Ritovi donjeg Potisja" obuhvata osam starih meandara I pojas plavnih šuma u forlandu Tise koje se nalaze na prostoru između Parka prirode „Stara Tisa" kod Bisernog ostrva i Specijalnog rezervata prirode „Titelski breg". Smeštene su sa leve i desne strane današnjeg toka ove međunarodne reke i povezani kontinuiranim u velikoj meri očuvanim šumskim kompleksom.

Osnovne karakteristike SRP " Ritovi donjeg Potisja " su:

očuvanost i raznovrsnost izvornih orografskih i hidrografskih oblika ritova kao što su: meandri, pliće i dublјe depresije i bare u plavnom delu Tise;očuvanost ekosistemske raznovrsnosti karakteristične za plavna područja velikih ravničarskih reka: ritske šume bele vrbe i topole, zatim vlažne livade, zajednice pršlјenčica, krocanja i talasinja, vodenog oraška, visoke zuke i dr.;Očuvanost i reprezentativnost izvornih bilјnih zajednica ritova: stare šume bele vrbe, crne i bele topole; Ovde je zabeleženo 17 bilјnih zajednica i kao 22 tipa staništa prioritetna za zaštitu (Pravilnik o kriterijumima za izdvajanje tipova staništa, o tipovima staništa, osetlјivim, ugroženim, retkim i za zaštitu prioritetnim tipovima staništa i o merama zaštite za njihovo očuvanje(«Službeni glasnik RS», 35/10);Florističko bogatstvo rezervata predstavlјa 203 taksona viših bilјaka. Najvrednije sa aspekta zaštite su žuti lokvanj (Nuphar lutea), trava protiv glista (Artemisia santonicum) , beli lokvanj (Nymphaea alba) , vranjemil (Limonium gmelinii hungaricum) , jezičasti lјutić (Ranunculus lingua) i vodena paprat (Salvinia natans); Fauna beskičmenjaka u budućem rezervatu je veoma bogata. Vodena i močvarna staništa predstavlјaju pogodna mesta za razvoj i opstanak vodenih beskičmenjaka, od kojih su najvažnije: tiski cvet (Palingenia longicauda), vilinski konjic Gomphus flavipes, mrav Liometopum microcephalum, panonski prelivac (Apatura metis) i mrki mnogobojac (Nymphalis vaualbum); Raznovrsnost faune riba se ogleda u 36 vrsta. Sa aspekta zaštite faune riba, među najvažnije vrste spadaju strogo zaštićene vrste zlatni karaš (Carassius carassius) , gavčica (Rhodeus amarus) , linjak (Tinca tinca) i čikov (Misgurnus fossilis) . Mrtvaje su izuzetno značajne kao prirodna plodišta i staništa riba;Na ovom području zabeleženo je 10 vrsta iz klase vodozemaca, od kojih je 7 strogo zaštićeno: veliki mrmolјak (Triturus cristatus) , mali mrmolјak (Lissotriton vulgaris), crvenotrbi mukač (Bombina bombina), obična krastača (Bufo bufo) , zelena krastača (Pseudepidale viridis) , gatalinka (Hyla arborea) , obična češnjarka (Pelobates fuscus) i 7 vrsta iz klase gmizavaca, od kojih je 4 vrste strogo zaštićeno: barska kornjača (Emys orbicularis) , belouška (Natrix natrix) , ribarica (Natrix tessellata) , stepski gušter (Podarcis tauricus); Mrtvaje donjeg Potisja su hranidbena baza roda i čaplјi, teritorija orla belorepana (Haliaeetus albicilla) , stanište šumskih vrsta ptica, među kojima se ističu mali detlić (Dendrocopos minor) i sivi volјić (Hippolais pallida); Vodena i okolna suvlјa staništa naselјavaju retke vrste sisara, među kojima se izdvaja vidra (Lutra lutra) – strogo zaštićena vrsta.

GEOGRAFSKI POLOŽAJ ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Zaštićeno područje SRP „Ritovi donjeg Potisja" nalazi se u centralnom delu Vojvodine uz levu i desnu obalu Tise. Severna granica lokaliteta nalazi se oko 7,5 km južno od ustave na Tisi kod Novog Bečeja, a južna granica zaštićenog područja nalazi se oko 8 km severno od ušća Tise u Dunav. Lokaliteti u okviru zaštićenog područja pripadaju Opštinama Titel, Žabalј, kao i Gradu Zrenjaninu, odnosno katastarskim opštinama Čurug, Taraš I, Žabalј, Mošorin, Srpski Aradac, Srpski Elemir, Slovački Aradac i Mužlјa.

Zaštićenom području moguće je pristupiti regionalnim putem Novi Sad – Zrenjanin, asfaltnim putem od Mošorina ka nasipu na Tisi, kao i asfaltiranim nasipom iz pravca Čuruga ka Tisi. Pristup pojedinim lokalitetima je moguć uglavnom letnjim putevima starim tiskim nasipom koji okružuje meandare, novim nasipom izgrađenim nakon odsecanja meandara od korita Tise, kao i rekom Tisom međunarodnim plovnim putem.

Zaštićeno područje prostire se između 45º 16' 58" i 45º 30' 57" severne geografske širine i između 20º 06' 58 i 20º 16' 45" istočne geografske dužine.

Nadmorska visina okolnog terena iznosi od 73,1 do 80 m.

POVRŠINA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Ukupna površina SRP „Ritovi donjeg Potisja" iznosi 3010 ha 66 a 63 m2, od čega je u režimu zaštite II stepena 954 ha 91 a 61 m2, a u III stepenu zaštite 2055 ha 75 a 02 m2. Površina zaštitne zone je 4165,39 ha.

Odnos površina pod režimom zaštite II i III stepena u odnosu na ukupnu površinu zaštićenog prirodnog dobra prikazan je u tabeli 3 i grafikonu 1.

Ukupno se u okviru K.O. Čurug nalazi pod zaštitom 372 ha 42 a 52 m2, u K.O. Žabalј 413 ha 31 a 50 m2, K.O. Đurđevo 78 ha 33 a 22 m2, K.O. Mužlјa 364 ha 62 a 92 m2, K.O. Srpski Aradac 496 ha 29 a 98 m2, K.O. Srpski Elemir 382 ha 24 a 66 m2, K.O. Taraš I 230 ha 47 a 87 m2, K.O. Slovački Aradac 64 ha 64 a 51 m2, K.O. Mošorin 582 ha 51 a 71 m2, K.O. Kumane 25 ha 77 a 74 m2.

VLASNIŠTVO

Prema strukturi vlasništva, od ukupne površine zaštićenog prirodnog dobra, površina u državnom vlasništvu 2873,08 ha (95,43 %), u društvenom 4,30 ha (0,14 %), a u privatnom vlasništvu 133,29 ha (4,43 %).

ISTORIJAT ZAŠTITE

Ispitivano područje do sada nije imalo status zaštićenog područja. Pojedinačni lokaliteti u okviru Specijalnog rezervata prirode bili su izdvojeni u informacionom sistemu Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode kao delovi ekološke mreže pod nazivima ZRE11 („Mala i velika provala"), ZRE22 („Stanište tiskog cveta Mala provala"), ZRE24 („Stanište tiskog cveta Jegmeč"), ŽAB09 („Stanište tiskog cveta kod Žabalјskog mosta"), ZRE10b („Jegmeč"), ZRE10a („Ajlaš kod Aradca"), ŽAB06 („Mrtvaja Vrbica") i ZRE09 („Mrtvaja Komonj").

REŽIMI ZAŠTITE

Na osnovu odredbi člana 29. Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", br.36/2009), specijalni rezervat prirode je područje sa neizmenjenom ili neznatno izmenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, retkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugroženih divlјih vrsta bilјaka, životinja i glјiva, bez naselјa ili sa retkim naselјima, u kojima čovek živi usklađen sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih odlika, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenju prirodnih pojava i procesa, naučnim istraživanjima i obrazovanju, kontrolisanim posetama i očuvanju tradicionalnog načina života. U specijalnom rezervatu prirode zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavlјati delatnosti koje mogu narušiti svojstva zbog kojih su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrom.

Polazeći od potrebe zaštite i očuvanja značajnih staništa, kao i prisustva strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta, određivanje stepena zaštite unutar SRP „Ritovi donjeg Potisja" je vršeno na osnovu stepena očuvanosti prirodnih vrednosti, potreba za primenom aktivnih mera zaštite i u skladu sa potrebama razvoja održivog turizma.

Na zaštićenom području uspostavlјaju se režimi zaštite II i III stepena.

SRP „Ritovi donjeg Potisja" obuhvata površinu od 3010,67 ha, od čega:

§ režim zaštite II stepena zauzima 954,92 ha (31,7 %),

§ režim zaštite III stepena obuhvata površinu od 2055,75 ha (68,3 %).

Oko zaštićenog područja se uspostavlјa zaštitna zona od 4165,39 ha.

Prema IUCN kriterijumima, upravlјanje ovim tipom zaštićenog područja usmereno je na upravlјanje vrstama i staništima.

Upravljač:

JP ''Rezervati prirode Zrenjanin'', Zrenjanin, tel: 023 521 032

/4