NAZIV PRIRODNOG DOBRA

„Palić"

VRSTA PRIRODNOG DOBRA

Park prirode

Član 29 Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", broj 36/2009).

KATEGORIJA

III kategorija - zaštićeno područje lokalnog značaja. Član 17 Zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", broj 88/2010, 91/2010).

KATEGORIJA PRIRODNOG DOBRA PREMA KLASIFIKACIJI SVETSKE UNIJE ZA ZAŠTITU PRIRODE (IUCN)

IUCN Category IV

Područje upravlјanja staništima i vrstama (Habitat and species management area).

MEĐUNARODNI STATUS PRIRODNOG DOBRA

IBA (Important Bird areas) - značajno područje za ptice

park prirode u celini pripada IBA području „Subotička jezera i pustare" RS 002IBA, veličine 20.000ha

OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI

Lekovitost vode i mulјa alkalnog stepskog jezera je podsticala izgradnju kupališta i parka u XIX veku, čiji zaštićeni kompleks spomenika kulture stvara jezgro današnje Banje Palić. Jezero je u međuvremenu postalo izmenjeni ekosistem eutrofnog karaktera, kojim se planski upravlјa u cilјu usaglašavanja funkcije prijemnika vode gradskog prečistača i očuvanja tradicionalne turističke uloge. Prirodna vegetacija je očuvana samo u uskom pojasu uz obalu. Faunistični podaci ukazuju na činjenicu da mozaik antropogenih i izmenjenih prirodnih staništa zaštićenog područja služi kao poslednje pribežište ugroženim vrstama, čija su staništa uništena uređivanjem voda i širenjem šumskih monokultura na području Subotičko-Horgoške peščare.

Zbog prisutva starih hrastova i vrsta mezofilnih hrastovih šuma peščare (Convallario-Quercetum robori) Veliki Park, podignut 1842. godine, bogat je vrstama šumskih staništa. Pored prisustva 4 vrste slepih miševa, zabeleženo je gnežđenje 61 ptičje vrste. Zelenilo Zoo-vrta sadrži preko 270 vrsta drveća i žbunja i predstavlјa bitan element biodiverziteta zaštićenog područja. Najvredniji elementi lokacije su preko 250 godina stara stabla hrasta lužnjaka (Quercus robur), ostaci iskonske vegetacije.

Jezero se nalazi na istočnom evropskom migracionom putu ptica i ima ulogu važnog staništa za odmaranje, ishranu i zimovanje vodenih ptica. Do sada je na ovom lokalitetu zabeleženo oko 210 vrsta ptica, a gnezdi se preko 100 vrsta. Najvrednija staništa ptica su tzv. «Ptičja ostrva» drugog sektora, koja su podignuta od isušenog mulјa prilikom sanacije jezera i predstavlјaju jedino gnezdilište crnoglavog galeba (Larus melanocephalus) u Srbiji. Na zaštićenom području su zabeležene 176 strogo zaštićene vrste, a 70 vrsta nalazi se na SPEC listi. Vrste kategorisane kao SPEC 1, kao mali vranac (Phalacrocorax pygmeus) i patka njorka (Aythya nyroca), spadaju u grupu najugroženijih životinja na Planeti. 50 vrsta nalazi se na Dodatku I Direktive o pticama, što ih opredelјuje kao vrste na osnovu kojih se nominuju Natura 2000 područja.

Jezero i ostaci vlažnih staništa uz obalu omogućuju opstanak brojnim zaštićenim i strogo zaštićenim vrstama vodozemaca (Lissotriton vulgaris, Triturus cristatus, Bombina bombina, Bufo bufo, Pseudepidalea viridis, Hyla arborea), gmizavaca (Emys orbicularis, Lacerta agilis, Lacerta viridis, Podarcis tauricus, Podarcis muralis, Natrix natrix) i sisara, od kojih su najznačajniji slepi miševi (Nyctalus noctula, Pipistrellus nathusii, Myotis daubentoni, Plecotus austriacus) i vidra (Lutra lutra) . Ekološki kompleks Palićkog i Ludaškog jezera ima klјučnu ulogu u opstanku metapopulacije vidre na slivu Kireša.

Turistički kompleks obuhvata severnu i severoistočnu obalu jezera koje, sa svojom okolinom, predstavlјa jedan od najbitnijih elemenata turističke ponude područja. Zoo vrt Palić, sa preko 50 vrsta životinja, uređen je kao arboretum i prostire se na površini oko 10 ha. Prihvatilište za divlјe životinje je započelo svoj rad 2005. godine po međunarodno prihvaćenim standardima za objekte Zoo vrta.

GEOGRAFSKI POLOŽAJ PRIRODNOG DOBRA

Zaštićeno područje PP "Palić" nalazi se na severu Vojvodine, južno od naselјa Palić. Severo zapadno od jezera na udalјenosti od 7,5 km nalazi se grad Subotica. Jezero se prostire nedaleko od srpsko-mađarske granice. U neposrednoj blizini istočne strane jezera nalazi se autoput E-75 (Beograd- Budimpešta), a severno od jezera pruža se železnička prug Subotica-Horgoš-Segedin.

Prirodno dobro udalјeno je od Novog Sada oko 110km, a od Beograda oko 186km. Od državnog prelaza Kelebija udalјenost je 19km, a od državnog prelaza Horgoš 20km. Blizina pomenutih saobraćajnica, autoputa, kao i blizina većih gradova u okruženju, pre svega Subotice, čine područje Palićko jezero veoma pristupačnim.

Prostorno i teritorijalno, Park prirode «Palić» nalazi se na području Opštine Subotica. Katastarski pripada: K.O. Novi grad, K.O. Donji grad i K.O. Palić.

Visinska razlika terena kreće se od 101,9 m n.v. (nivo jezerske vode), pa do 107,6 m n.v. (istočna visoka obala) Palićkog jezera.

POVRŠINA

PP „Palić" se nalazi na teritoriji opštine Subotica, obuhvatajući parcele sa katastarskih opština K.O. Novi grad, K.O. Donji grad i K.O. Palić.

PP „Palić" obuhvata površinu od 712,36 ha. Režim zaštite I stepena uspostavlјa se na 5 ha ili 0,7% od ukupne površine, površine pod režimom zaštite II stepena zauzimaju 216,24 ha (30,4%), dok se u režimu zaštite III stepena nalazi 419,12 ha (68,9%). Oko zaštićenog područja se uspostavlјa zaštitna zona od 1698,13 ha.

Prema nameni površina, najveći udeo imaju površinske vode (79,5%), što ukazuje na nerešeni problem zaštite priobalnog dela jezerskog ekosistema.

Od kopnenih površina najvećom površinom su prisutne zelene površine i šumske kulture (7,4%), zatim livade i pašnjaci (3,9%). Na osnovu katastarskih podataka, udeo obrađenih površina iznosi 6,1% (Grafikon 2), što se razlikuje od stanja snimlјenog na terenu.

Značajan deo ovih njiva se nalazi uz nekadašnju obalnu liniju zapadnog dela (prostor II i III sektora) jezera. Kako je regulisani nivo vode u ovim sektorima od 1975. godine oko 1 metra viši od nekadašnjeg prirodnog vodostaja, ove parcele se nalaze pod vodom i čine sastavni deo jezerskog ekosistema. Namena površina po režimima zaštite je prikazana na Grafikonima 3 i 4, a popis katastarskih parcela po režimima zaštite dat je u Prilogu II.

Grafikon 5: Zastuplјenost pojedinih kategorija obrađenog polјoprivrednog zemlјišta

VLASNIŠTVO

Područje PP „Palić" je najvećim delom u državnom vlasništvu (688,9 ha ili 96,7 %). Po katastarskim podacima 13,9 ha (1,95 %) je u društvenom, a 6,8 ha (0,96 %) u privatnom vlasništvu. Područje Bunarića od 2,7 ha (0,38 %) je u vlasništvu pravoslavne, odnosno katoličke crkve

ISTORIJAT ZAŠTITE

Tokom sanacije jezera (1971-1975), pripremlјeni su programi i planovi sa cilјem uređenja, zaštite i unapređenja prirodnih i kulturnih vrednosti Palićkog jezera i okoline. Od njih su naročito značajni:

· Program za regionalno uređenje i razvoja turizma u zoni jezera Palić i Ludaš, rad Zavoda za urbanizam i geodeziju Subotica iz 1971. godine (Prilog br. III);

· Idejni urbanistički plan turističke zone jezera Palić, takođe pripremlјen od strane Zavoda za urbanizam i geodeziju Subotica 1973. godine.

Odlukom o uređivanju, održavanju i zaštiti turističke zone jezera Palić i Ludaš („Sl. list Opštine Subotica", br. 11/75), Opština je potvrdila da su jezera Palić i Ludaš „društvena dobra od opšteg interesa" (Član 6). Član 32. ove Odluke navodi zabrane u interesu zaštite jezera i javnih površina. Stav 11. navedenog člana zabranjuje postavlјanje mola, a stav 12. seču i uništavanje trske i ostalog vodenog bilјa bez odobrenja ovlašćene organizacije.

Odlukom Skupštine opštine Subotica („Sl. list Opštine Subotica", br. 10/82, od 29.03.1982. god.), prostor posebne prirodne vrednosti jezera Palić i Ludaš proglašen je za Regionalni park „Palić-Ludaš", koji je obuhvatio dve prostorne jedinice: Turističku zonu i Zonu Strogog prirodnog rezervata „Jezero Ludoš". Turistička zona je obuhvatila korita jezera Palić, Ludaš, Omladinsko jezero i pojas oko jezera širine 500 metara, Veliki park, Park fizičke kulture i Vikend naselјe na Paliću. Na osnovu Odluke donet je Pravilnik o obimu, vrsti i stepenu zaštite u regionalnom parku.

Regionalni park Palić-Ludaš je izgradnjom autoputa 1991. godine podelјen na dva prirodna dobra, a prostor zapadno od trase autoputa E-75 je dobio naziv Ragionalni park „Palić". Skoro istovremeno je pokrenuta inicijativa za reviziju zaštite područja, za koju su stvoreni uslovi izradom Zakona o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS", br. 66/91). Palićko jezero i deo turističke zone, stavlјeno je pod zaštitu pod nazivom Park prirode "Palić" i Spomenici prirode u njemu «Tri značajna stabla u parku» 1996. godine («Službeni list opštine Subotica» broj 8/96). Za Staraoca zaštićenog područja je imenovano Javno preduzeće „Palić-Ludaš" sa Palića.

Staraoc prirodnog dobra, JP «Palić-Ludaš», dopisom br. 27/2009 od 05.02.2009. god., obratio se Zavodu za zaštitu prirode Srbije Zahtevom za reviziju postojećeg koncepta zaštite prirodnog dobra. Dopisom br. 02-119/2 od 07.05.2009. godine, Zavod je poslao Predlog mera i režima za reviziju koncepta zaštite PP „Palić", sa molbom da Staraoc organizuje satanak sa svim zainteresovanim korisnicima zaštićenog dobra. Radovi na reviziji su prekinuti iz objektivnih razloga nakon prvog sastanka radne grupe. Na osnovu srednjoročnog plana i godišnjeg plana Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode za 2011. godinu, ponovo je pokrenut postupak revizije zaštićenog područja. Prvi sastanak nove radne grupe održan je 1. marta 2011 god. u prostorijama Park-Palić, na inicijativu JP Palić-Ludaš, a valorizacija zaštićenog područja se odvijala u periodu april-maj.

REŽIMI ZAŠTITE

Reviziji se postupilo radi usaglašavanja mera i režima zaštite sa važećim propisima i sa cilјem obnove i ažuriranja zastarelih kartografskih podloga. Kako je dobro ekološko stanje jezera osnova za razvoj turizma, a prirodne vrednosti prostora predstavlјaju deo turističke ponude područja, bilo je neophodno uskladiti potrebe zaštite biodiverziteta sa namenom prostora i razvojem održivog turizma.

Osnovu za reviziju pruža član 34. Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik Republike Srbije" br. 36/09, 88/10, 91/10), prema kome:

· "Park prirode je područje dobro očuvanih prirodnih vrednosti sa pretežno očuvanim prirodnim ekosistemima i živopisnim pejsažima, namenjeno očuvanju ukupne geološke, biološke i predeone raznovrsnosti, kao i zadovolјenju naučnih, obrazovnih, duhovnih, estetskih, kulturnih, turističkih, zdravstveno-rekreativnih potreba i ostalih delatnosti usklađenih sa tradicionalnim načinom života i načelima održivog razvoja."

· „U parku prirode nisu dozvolјene privredne i druge delatnosti i radnje kojima se ugrožavaju njegova bitna obeležja i vrednosti."

· „Mere zaštite, način obavlјanja privrednih delatnosti i korišćenje prirodnih vrednosti u parku prirode, bliže se utvrđuju aktom o proglašenju zaštićenog područja" (upravlјanje vodnim režimom, održavanje zelenih površina, ponašanje posetilaca itd.).

Polazeći od potrebe zaštite i očuvanja značajnih staništa, kao i prisustva strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta, određivanje stepena zaštite unutar PP „Palić" je vršeno na osnovu stepena očuvanosti prirodnih vrednosti, potreba za primenom aktivnih mera zaštite i u skladu sa potrebama razvoja održivog turizma. Na zaštićenom području PP „Palić" uspostavlјaju se režimi zaštite I, II i III stepena, koji su propisani članom 13. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prirode ("Sl. glasnik RS", 88/2010, 91/2010.). PP „Palić" obuhvata površinu od 712,36 ha, od čega

· Režim zaštite I stepena se uspostavlјa na 5 ha (0,7%)

· režim zaštite II stepena zauzima 216,24 ha (30,4%)

· režim zaštite III stepena obuhvata površinu od 419,12 ha (68,9%).

Oko zaštićenog područja se uspostavlјa zaštitna zona od 1698,13 ha.

Prema kriterijumima IUCN-a, upravlјanje ovim rezervatom usmereno je na upravlјanje vrstama i staništima.

Upravljač:

JP „Palić – Ludaš" Palić, tel 024 753-121.

/6