Međunarodni koordinacioni savet UNESCO programa „Čovek i biosfera“ (MaB) je doneo odluku o upisu „Bačkog Podunavlja“ na Svetsku listu rezervata biosfere, na 21. Sednici koja je održana u Parizu 14. 06. 2017. godine. Nominacija je poslata 2016. godine od strane Nacionalne Komisija za saradnju sa UNESCO, a Stalna delegacija Republike Srbije pri UNESCO je uspela da nominaciju uspešno obrani pred Savetom. Nominaciju je uradio Pokrajinski zavod za zaštitu prirode uz veliku podršku Ministarstva spoljnih poslova, Ministarstva zaštite životne sredine, Ministarstva odbrane, Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine, Grada Sombora, opština Apatin, Bač, Bačka Palanka i Odžaci, korisnika JP „Vojvodinavode“, upravljača zaštićenih područja i civilnog sektora, posebno Svetske unije za zaštitu prirode – WWF. Zahvaljujući aktivnom učešću svih u procesu, danas imamo drugi rezervat biosfere u Srbiji, a prvi čiju vrednost je priznao UNESCO na području AP Vojvodine.

Kako je UNESCO potvrdio vrednosti „Bačkog Podunavlja“, ono je postalo deo Mreže rezervata biosfere, koja obuhvata 669 područja iz 120 zemalja. Mreža je od ključnog značaja za ostvarivanje održive ravnoteže između zaštite biološke raznovrsnosti, očuvanja kulturnih vrednosti i socio-ekonomskog razvoja.

Rezervat biosfere “Bačko Podunavlje” nalazi se na severozapadu Vojvodine i predstavlja jednu od najvećih i najočuvanijih ritsko – močvarnih celina u gornjem toku Dunava kroz Srbiju. Prostire se na područjima opština/gradova Sombor, Apatin, Odžaci, Bač i Bačka Palanka na površini od 176.635 ha. U Rezervatu biofere se nalazi 5 sedišta jedinica lokalne samouprave i 21 selo u kojima živi oko 150.000 stanovnika.

Zbog značajnog i specifičnog biogeografskog položaja koji se nalazi na dodiru srednjeevropske i jugoistočnoevropske šume sa stepom, blizine reke i ostataka plavnih područja, ovo područje obuhvata plavne šume, nizijske šume hrasta lužnjaka, slatine i fragmente stepe koji se nadovezuju na ritsko područje. Zbog direktne zone plavnog područja reke, gde je vegetacija hidrološki uslovljena, i nešto višeg terena na lesu kao polozi, gde je klimazonalna vegetacija, ili intrazonalnoj vegetaciji na solonjecu i solončaku kao podlozi, živi svet je bogat, raznovrstan, specifičan i jedinstven. Očuvan je veliki broj retkih i ugroženih tipova staništa koja predstavljaju nacionalni i međunarodni prioritet u zaštiti. U Rezervatu biosfere „Bačko Podunavnje“tačan broj vrsta još nije utvrđen, no do sada je zabeleženo preko 1000 vrsta biljaka, 270 vrsta ptica oko 60 predstavnika riba i 11 vrsta vodozemaca. Herpetofaunu ovog područja predstavlja 9 vrsta gmizavaca, dok je među 60 vrsta sisara, važan predstavnik ovog područja strogo zaštićena vrsta vidra (Lutra lutra) koja je registrovana kao indikatorska vrsta vrlo osetljiva na zagađenja i degradaciju staništa, preko lanca ishrane. Rezervat karakteriše hrast lužnjak (Quercus robur), ritski jelen (Cervus elaphus) i orao belorepan (Haliaeetus albicilla).

Unutar Rezervata biosfere nalaze se zaštićena područja: Specijalni rezervat prirode „Gornje Podunavlje“, Specijalni rezervatom prirode „Karađorđevo“, park prirode „Tikvara“, spomenik prirode „Šuma Junaković“ i Regoinalni park „Bukinski hrastik“ , kao i staništa nacionalne ekološke mreže. Rezervat biosfere „Bačko Podunavlje“ zajedno sa Prekograničnim rezervatom biosfere „Dunav –Drava“ u Hrvatkoj i Mađarskoj, čini jednu ekološku celinu, odnosno najveće plavno područje na srednjem toku Dunava.

Rezervat biosfere „ Bačko Podunavlje“ je poligon za istraživanje i sprovođenje različitih pristupa održivog razvoja, koji ima tri osnovne funkcije: zaštitu, razvoj i podršku. Mnogi ga poimaju kao zaštićeno područje, što on u suštini nije. Zaštita prirode se sprovodi na osnovi nacionalnog zakonodavstva i zonacija rezervata biosfere prati postojeće akte o zaštiti zaštićenih područja i ekološke mreže, bez dodatnih ograničenja korišćenja prostora. Zaštita se sprovodi u centralnom području i zaštitnoj zoni. Centralna područja obuhvataju delove postojećih zaštićenih područja i delove ekološke mreže u kojima su zastupljena međunarodno značajna staništa i vrste za očuvanje biološke zarnovrsnosti. Zaštitna zona obuhvata preostale delove postojećih zaštićenih područja i ekološpke mreže, ona okružuje centralna područja ili se naslanja nanjih, a u zaštitnoj zoni ograničavaju se ili se selektivno mogu oobavljati delatnosti koje su u skladu sa ciljevima zaštite. U zaštitnoj zonise na taj način csprovodi i funkcija razvoja rezervata biosfere.

Prelazno područje ili tranziciono područje je područje sprovođenja održivog razvoja i podrške. Zahvaljujući povoljnom okruženju i postojanju tri univerzitetska centra u neposrednoj blizini (Novi Sad, Osijek, Pečuj), kao i proaktivnoj naučnoj i stručnoj zajednici, Rezervat služi kao mesto za demonstraciju velikog broja istraživanja, inicijativa i aktivnosti. Mnogi od njih se finansiraju sredstvim iz EU fondova, prekograničnog programa IPA SRB-CRO i Dunavskog transnacionalnog programa.

Upravljanje rezervatom biosfere „Bačko Podunavlje“ sprovodi se preko koordinacionog Saveta koji čine predstavnici opština i upravljača zaštićenih područja i korisnika prostora. Planirano je da se na unutar opština formira Forum zainteresovanih strana, koji će biti u direktom kontaktu sa Savetom Rezervata biosfere i tako doprinosi upravljanju Rezervatom biosfere. Pokrajinski zavod za zaštitu prirode je određen e za administrativnog koordinatora rezervata biosfere.

Sevreozapadni deo Bačke je dobijanjem statusa rezervata biosfere privilegovan zbog svojih posebnih prirodnih vrednosti ali i velikog potencijala za integralno upravljanje čitavim područjem, kroz uključivanje socio-ekonomskih potreba stanovništva, sa osnovnim ciljem, održivim razvojem, koji je ujedno i okosnica programa „Čovek i biosfera“.

Na državnim organima vlasti, je da uz uključivanje svih zainteresovanih strana, lokalnog stanovništva i upravljača zaštićenih područja stave u funkciju rezervat biosfere „Bačko Podunave“, da obezbede podizanje kapaciteta lokalnih ponuda koje bi uticale na održiv turizam, a sve uz unapređivanje zaštite prirodnih vrednosti ovog dragulja severozapadne Vojvodine.

Program „Čovek i biosfera“ je internacionalni naučni program koji je 1971. godine pokrenuo UNESKO sa ciljem da se uspostavi naučna osnova za poboljšanje odnosa između ljudi i životne sredine. Program „Čovek i biosfera“ kombinuje prirodne i društvene nauke, ekonomiju i obrazovanje kako bi poboljšao kvalitet života, ravnopravnu podelu prirodnih dobara i njene koristi i zaštitio prirodne vrednosti, kao i upravljane ekosistemima, na taj način promovišući inovativne pristupe ekonomskom razvoju koji su društveno i kulturno prihvaćeni i održivi za životnu sredinu.

Projekat “coop MDD” - Važan korak u upravljanju rezervatom biosfere „Bačko Podunavlje“, kao i u implementaciji programa „Čovek i biosfera“ je projekt “coop MDD” sufinansiran od strane Evropske Unije preko „Interreg Danube Translantional program“ i predfinansiran sredstvima AP Vojvodine. Veliki izazov je sam cilj projekta usmeren ka usklađivanju prakse upravljanja u 12 zaštićenih područja koje se nalaze u pet zemalja (Austrija, Slovenija, Mađarska, Srbija i Hrvatska) kako bi se osigurala ekološka celovitost i transnacionalna povezanost ekosistema budućeg jedinstvenog prekograničnog rezervata biosfere „Mura-Drava-Dunav“ – izuzetnog evropskog rečnog predela takođe poznatog kao “Evropski Amazon”.

Protežući se kroz Austriju, Sloveniju, Hrvatsku, Mađarsku i Srbiju, područje uz donje tokove Drave, Mure i Dunava čini 700 kilometara dug „zeleni pojas“ koji povezuje gotovo milion hektara dragocenog prirodnog i kulturnog miljea u jedan od najvažnijih ekoloških koridora u Evropi. Preko 25 godina državne institucije i nevladine organizacije rade na zaštiti ovog jedinstvenog područja, a sada se preduzimaju završni koraci, te je u svim zemljama u toku ili je već završen proces službene nominacije za proglašenje rezervata biosfere.

Zdravi i dinamični rečni ekosistemi pružaju brojne dobrobiti za lokalno stanovništvo, mogućnost za održiv razvoj i privređivanje, uz korišćenje prirodnih resursa kao što su čista voda, riba i drvo i uživanje u prirodi kroz turizam i rekreaciju. Dodatno, prirodna poplavna područja uz reke štite stanovništvo i naselja ublažavajući negativne efekte visokih voda tokom poplava. Važan deo uspeha rezervata biosfere biće prepoznavanje i aktiviranje lokalnog stanovništva koje živi duž ove tri reke u upravljanju rezervata biosfere i osiguravanju njihove podrške za održivi razvoj regije. U tu svrhu će se duž Rezervata „Mura-Drava-Dunav“ uspostaviti mreža od osam „Škola na reci“, koje će ponuditi podršku ekološkoj edukaciji školske dece i lokalnog stanovništva kroz inovativne sadržaje i iskustva i podstaći razumevanje važnosti zaštite prirodnih vrednosti „Evropskog Amazona“. Partneri na projektu iz Srbije su Pokrajinski zavod za zaštitu prirode i JP „Vojvodinašume“.

/14